θα θεσμοθετηθεί ο "Οδηγός Επαγγελματιών για την Αναδοχή" ; - Εισήγηση στο 1ο Διεθνές Συνέδριο "Βία κατά των Ανηλίκων"

 

Όλοι γνωρίζουμε το πόσο σημαντικός θεσμός  είναι η Αναδοχή  για την οικογενειακή αποκατάσταση ,άρα και την Αποϊδρυματοποίηση , των παιδιών που προέρχονται από ευάλωτες οικογένειες και για τα οποία αποφασίζεται η απομάκρυνση τους από την βιολογική οικογένεια.

Γνωρίζουμε ,επίσης ,ότι για μια επιτυχημένη Αναδοχή απαιτείται μια διαδικασία σε όλες τις φάσεις της , η οποία θα διασφαλίζει το καλύτερο για το συμφέρον του παιδιού και των Δικαιωμάτων του.

Παρότι από το 2018 έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην θεσμοθέτηση και την επιβολή κανόνων στην υλοποίηση και προτεραιοποίηση  της Αναδοχής ως μέτρο φροντίδας των παιδιών που στερούνται το οικογενειακό τους  περιβάλλον, τα αποτελέσματα ,ποσοτικά και ποιοτικά, απέχουν ,δυστυχώς, από το να καλύψουν τις ανάγκες αυτών των παιδιών.

Η υποστελέχωση, το  έλλειμα εξειδίκευσης, η  ελλιπής ενημέρωση  και η ανομοιογένεια στις διαδικασίες δημιουργούν δυσκολίες στην σωστή εφαρμογή σε βάρος του θεσμού.

Όσον αφορά την υποστελέχωση των υπηρεσιών που είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή (Περιφέρειες – ΚΚΠ ) έχουμε επανειλημμένως τονίσει ότι θα πρέπει άμεσα να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα, γιατί χωρίς τον απαραίτητο αριθμό προσωπικού δεν είναι δυνατόν ούτε σε σύντομο χρόνο να αποκαθίσταται ένα παιδί αλλά και ούτε η εποπτεία και υποστήριξη της ανάδοχης οικογένειας  να γίνεται σωστά με αρνητικά αποτελέσματα στην σταθερότητα παραμονής ενός παιδιού σε αυτήν. Η έλλειψη επίσης αριθμού επαγγελματιών αναδόχων στερεί το δικαίωμα σε μεγάλο αριθμό παιδιών με ιδιαίτερες ανάγκες της φροντίδας τους σε οικογενειακό περιβάλλον. 

Η εκπαίδευση των επαγγελματιών στα εργαλεία που υπάρχουν για την σωστή αξιολόγηση, εκπαίδευση και  υποστήριξη αναδόχων γονέων και των παιδιών που αναλαμβάνουν είναι, επίσης ένα πολύ σοβαρό θέμα που απαιτεί πόρους ,ανθρώπινους και οικονομικούς, για να λειτουργήσει.

Η σωστή ενημέρωση της κοινότητας είναι, επίσης βασικό να υλοποιηθεί ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν ακριβώς τι σημαίνει Αναδοχή ,ποια παιδιά αφορά και ποιος είναι ο στόχος της.

Ακόμα ,όμως και εάν όλα αυτά θεωρηθούν λυμένα ένα βασικό σημείο που δυσκολεύει την εφαρμογή είναι το κατά πόσο οι επαγγελματίες εφαρμόζουν τις διαδικασίες με τον ίδιο τρόπο διασφαλίζοντας το συμφέρον και τα δικαιώματα ,αρχικά, των παιδιών  και των υποψηφίων και εγκεκριμένων Αναδόχων γονέων , Το πρόβλημα της ανομοιογένειας των διαδικασιών έρχεται συνεχώς στο προσκήνιο και από τους ίδιους τους επαγγελματίες, οι οποίοι παρά την ύπαρξη διαφόρων εγκυκλίων από πλευράς του υπουργείου ,χρειάζονται μια «πρακτική» υποστήριξη για αυτόν τον σκοπό.

Το 2021 στα πλαίσια του πιλοτικού προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Child Guarantee  τα Παιδικά Χωριά SOS αναλαμβάνουν ,σε συνεργασία με την UNICEF, τον Πυλώνα 2 του προγράμματος που αφορούσε την ενίσχυση του συστήματος  Αναδοχής.

Στα πλαίσια αυτού του έργου από τα πρώτα ευρήματα ,σε σχέση με τα ελλείματα του συστήματος, ήταν και η αναγκαιότητα της χρήσης πρωτοκόλλων από τους επαγγελματίες της Αναδοχής ώστε η διαδικασία να είναι ενιαία και βασισμένη όχι μόνο σε επιστημονικά δεδομένα αλλά και στην εμπειρία των εργαζομένων στους φορείς εποπτείας. Αυτή η αναγκαιότητα επισημάνθηκε και από το Υπουργείο  και την UNICEF.

Θεωρώντας ότι η συσσωρευμένη εμπειρία των επαγγελματιών που εμπλέκονται στην διαδικασία της Αναδοχής στο πεδίο  τα Παιδικά Χωριά οργάνωσαν μια ομάδα εργασίας η οποία αποτελείτο από επαγγελματίες φορέων εποπτείας ,όπως Περιφέρειες και το  ΚΚΠΠΑ ,από εκπροσώπους δημόσιων φορέων που είχαν άμεση σχέση με το θέμα ,ΕΚΚΑ ,επιστημονικούς φορείς (ΙΥΠ) και δομές φιλοξενίας παιδιών τυπικής ανάπτυξης  και ΑΜΕΑ (Παιδικά Χωριά, ΠΙΚΠΑ, ΜΗΤΕΡΑ). Η ομάδα εργασίας αποτελείτο από 15 ειδικούς ,επαγγελματίες εκπροσώπους αυτών των φορέων ,όπως και από εκπρόσωπο των Αναδόχων οικογενειών. Τον  συντονισμό της Ομάδας τον είχαν τα Παιδικά Χωριά .

Τα μέλη της Ομάδας έλαβαν υπόψη τα επιστημονικά δεδομένα αλλά και την εμπειρία στην Ελλάδα από την πολυετή προσπάθεια εφαρμογής του θεσμού ,αλλά και την υλοποίηση του Ν. 4538/18 και των ερμηνευτικών εγκυκλίων του Υπουργείου. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή των εκπροσώπων των φορέων εποπτείας των δομών φροντίδας και της εκπροσώπου των Ανάδοχων οικογενειών.

Τα βασικά θέματα  που η Ομάδα Εργασίας κλήθηκε να επεξεργαστεί ήταν :

·       Οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες των εμπλεκομένων επαγγελματιών (ΚΛ των φορέων εποπτείας ,των δομών φροντίδας , των ειδικών ψυχικής υγείας και των διοικητικών υπαλλήλων ) στις φάσεις της Αναδοχής που αφορούν την σύνδεση, την μετάβαση και την μετα παρακολούθηση-υποστήριξη  .

·       Τα εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιούνται ώστε να υποστηριχθούν οι επαγγελματίες στο πεδίο και να εφαρμόζουν ενιαίες διαδικασίες

·       Πρακτικές προτάσεις στην εφαρμογή της διαδικασίας οι οποίες στόχο έχουν την διασφάλιση των Δικαιωμάτων παιδιών – βιολογικής οικογένειας – αναδόχων και των επαγγελματιών

·       Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο αφορούσε προτάσεις για την αυτοφροντίδα των επαγγελματιών όπως και τις μορφές εποπτείας

Η επεξεργασία των βασικών θεμάτων στηρίχτηκε στις βασικές αρχές της Αναδοχής, στα θεωρητικά δεδομένα και στην εμπειρία στο πεδίο. Οι βασικές δυσκολίες που αντιμετώπισε η ομάδα ήταν :

·       Η ανάγκη να ξεπεραστεί η έντονη αρνητική σημερινή εμπειρία ώστε να μην είναι ανασταλτικός παράγοντας στην επεξεργασία πρακτικών και αντικειμενικών τρόπων διαχείρισης της διαδικασίας , οι οποίοι θα είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στο μεγαλύτερο μέρος τους ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα λειτουργίας των δομών

·       Η σύνδεση των θεωρητικών δεδομένων και των συμπερασμάτων  που προέρχονται από την  δουλειά στο πεδίο. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η γνώση και κατανόηση από όλα τα μέλη της ομάδας των θεμάτων αυτών.

·       Ο χρόνος παράδοσης του Οδηγού με το τέλος του πιλοτικού προγράμματος , «πίεσε» εξαιρετικά τα μέλη σε σχέση με τις διαθεσιμότητες τους. Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι εργασίες της ομάδας πολλές φορές ήταν σε χρόνους εκτός εργασιακού ωραρίου των συμμετεχόντων και, φυσικά, η παρουσία τους ήταν εθελοντική.

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Η ομαδική αυτή προσπάθεια  για την δημιουργία του Οδηγού μας έδωσε την δυνατότητα να :

 

·       Να διαπιστώσουμε για άλλη μια φορά πόσο σημαντική είναι η ομαδική δουλειά αλλά, κυρίως, η συμμετοχή των επαγγελματιών που πεδίου. Η απόφαση μας και η πρόταση μας να στελεχωθεί η ομάδα κυρίως από τέτοια μέλη είναι απόλυτα σωστή.

·       Η συμμετοχή της εκπροσώπου των Αναδόχων Οικογενειών ήταν ,επίσης, σημαντική βοηθώντας τα υπόλοιπα μέλη της Ομάδας μέσα από την εμπειρία της σε όλα τα στάδια της Αναδοχής.

·       Η αναγκαιότητα θεσμοθέτησης ενός τέτοιου Οδηγού διαπιστώθηκε και μέσα από την διεργασία της ομάδας. Η εμπειρία  των μελών μέσω της συνεργασίας τους με συναδέλφους επαγγελματίες και Αναδόχους σε όλη την Ελλάδα έδωσε την δυνατότητα να έχουμε μια αντικειμενική  εικόνα της  πραγματικότητας και των δυσκολιών.  

·       Να αναλυθεί το πρόβλημα που προέρχεται από το έλλειμα ενημέρωσης στην κοινωνία αλλά, δυστυχώς, και σε επαγγελματίες για τον ρόλο και τις βασικές αρχές του θεσμού της Αναδοχής .

 

Στις προτάσεις μας θα πρέπει να συμπεριλάβουμε :

·       ΄Αμεσα θεσμοθέτηση του Οδηγού από το Υπουργείο ,εκπαίδευση των επαγγελματιών σε αυτόν και εφαρμογή του. Μέχρι σήμερα για λόγους που επισήμως δεν μας έχουν αναφερθεί και παρά του ότι το ΕΣΑΝΥ έχει ασχοληθεί με αυτόν ,ο Οδηγός δεν έχει ούτε ως ενημέρωση τεθεί στην γνώση των επαγγελματιών. Ούτε καν κάποιες παρατηρήσεις δεν έχουν τεθεί προς συζήτηση. Θεωρούμε ότι αυτό είναι πέραν  του ελλείματος προς τους επαγγελματίες που συνεχίζουν να εργάζονται χωρίς Πρωτόκολλα, είναι και μια εκκρεμότητα προς όλους και όλες δούλεψαν στην προετοιμασία του Οδηγού άπειρες ώρες θεωρώντας ότι είναι ιδιαίτερα αναγκαίος για την υλοποίηση  του θεσμού

·       Η σταθερή στελέχωση των υπηρεσιών και των φορέων εποπτείας από διεπιστημονικές ομάδες θα πρέπει να επιδιωχθεί από την πολιτεία ,διαφορετικά ο θεσμός δεν μπορεί να υλοποιηθεί σωστά και προς το συμφέρον των παιδιών.

·       Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για την σωστή γνώση του ρόλου του θεσμού πρέπει να γίνει οργανωμένα, στοχευμένα και να είναι διαρκής. Δυστυχώς υπάρχει ακόμα και σήμερα ασάφεια με αποτέλεσμα οι πολίτες να παίρνουν λάθο μήνυμα με ότι αυτό  σημαίνει για την προσέλκυση των σωστών υποψηφίων αναδόχων.

·       Η επαγγελματική Αναδοχή πρέπει να  εφαρμοσθεί άμεσα και όχι μόνο για ένα μικρό αριθμό παιδιών ΑΜΕΑ αλλά για έναν ικανό αριθμό παιδιών που δεν είναι ελκυστικά σε υποψήφιους  ανάδοχους είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω άλλων δυσκολιών τους.

·       Η  υλοποίηση των  θεσμικών μέτρων και αποφάσεων στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής  (βλ. ΚΥΑ για ΜοΠΠ) όπως και η ουσιαστική υποστήριξη των οικογενειών από τις δομές της Τ.Α πρέπει

 

Όπως και στην Ομάδα Εργασίας για τον Οδηγό του CG αναφέρθηκε επανειλημμένως η πολιτεία   πρέπει να αποδείξει ότι θεωρεί τον θεσμό της Αναδοχής ως τον βασικό Πυλώνα για την Αποιδρυματοποίηση . Απαιτούνται άμεσα να ληφθούν μέτρα σε αυτήν την κατεύθυνση και ένα από αυτά είναι η θεσμοθέτηση του Οδηγού Επαγγελματιών για την Αναδοχή με ,παράλληλα, επένδυση σε ανθρώπινους πόρους στους φορείς διαχείρισης της.

Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλα τα μέλη της Ομάδας εργασίας (αναφέρονται στον Οδηγό) ,τους συνεργάτες μου στην Υπηρεσία Αναδοχής των  Παιδικών  Χωριών  SOS ,τους συνεργάτες της  UNICEF  την επίκουρη καθηγήτρια κα Κλειώ Κούτρα του ΕΛΜΕΠΑ και την υποψήφια διδάκτωρ του τμήματος κοινωνικής εργασίας κα Λίνα Πελεκίδου οι οποίες επιμελήθηκαν την τελική συγγραφή του Οδηγού. Επίσης ένα μεγάλο ευχαριστώ στην κα Ναυσικά Γιαννοπούλου η οποία συμμετείχε σε όλες τις συναντήσεις της Ομάδας και συνέβαλε στην περαιτέρω έρευνα και επιμέλεια των συμπερασμάτων της κάθε συνάντησης.

Τέλος ευχαριστώ την συνεργάτιδα μου στο τμήμα Συνηγορίας  κα Μυρτώ Ξανθοπούλου για την συμβολή της στην όλη προσπάθεια.

Προσωπικά θεωρώ ότι η προετοιμασία ,η οργάνωση και υλοποίηση του «Οδηγού Επαγγελματιών για την Αναδοχή» ήταν μια σημαντική επαγγελματική  εμπειρία βασιζόμενη σε μια συλλογική προσπάθεια με σημαντικό θετικό αποτέλεσμα και μια πετυχημένη πιλοτική προσπάθεια επεξεργασίας ενός τέτοιου δύσκολου θέματος.  Ελπίδα και προσπάθεια όλων μας είναι  η σύντομα  θεσμοθέτηση του Οδηγού προς το συμφέρον  των  επαγγελματιών  των  Αναδόχων  γονέων  και  κυρίως των παιδιών.

Στέργιος Σιφνιός

Κοινωνικός Λειτουργός

Εμπειρογνώμονας Παιδικής Προστασίας