Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων 2025-2030

 

Η Κυβέρνηση πρόσφατα δημοσιοποίησε την "Εθνική  Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων 2025-2030  " ,αποτέλεσμα μια επιστημονικής ομάδας εργασίας ,αποτελούμενη από γνωστούς και με κύρος ειδικούς  με μακρόχρονη εμπειρία στα θέματα της ανηλικότητας.

Τα κείμενα που αναφέρονται σε "Εθνικές Στρατηγικές" είναι γνωστό ότι αποτελούνται απο προτάσεις  σχεδιασμού και τις περισσότερες φορές ,δυστυχώς, δεν είναι υποχρεώσεις προς υλοποίηση από τις Κυβερνήσεις. Ειδικά τα τελευταία χρόνια έχουν εκπονηθεί αρκετές τέτοιες στρατηγικές που αφορούν τα παιδιά και τα Δικαιώματα τους ,είτε λόγω υποχρεώσεων απέναντι σε Ευρωπαϊκές συστάσεις ,είτε λόγω συμμετοχής σε Ευρωπαικές Στρατηγικές ,βλ. Child Guarantee.  Η εμπειρία μέχρι τώρα έχει δείξει ότι η υλοποίηση των μέτρων αυτών από την Κυβέρνηση είναι ελλειμματική, καθυστερούν ή ακόμα και διαστρεβλώνονται στην πράξη.

Ξεκινώντας ,λοιπόν, από αυτόν τον προβληματισμό δεν μπορώ να μην σημειώσω ,αρχικά, την έντονη επικοινωνιακή προσπάθεια να προβληθεί εκ μέρους του ίδιου του Πρωθυπουργού ,ένα στην πραγματικότητα "δευτερεύον μέτρο", της "Εθνικής Στρατηγικής (ΕΣΒΑ) αυτό της χρήσης του Kids Wallet. Δεν γνωρίζω εαν υπάρχει στην κυβέρνηση η κυρίαρχη  άποψη ότι η επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων επιλύονται με τεχνολογικές παρεμβάσεις  ή η Κυβέρνηση θεωρεί ότι αυτό το μέτρο είναι το μόνο που άμεσα μπορεί να επιλυθεί, σε αντίθεση με ουσιαστικά παιδαγωγικού τύπου που προτείνονται από την επιτροπή των ειδικών. Θεωρώ ότι αυτό το γεγονός δημιουργεί ,σε όλους όσους ασχολούνται στο πεδίο, μια αρχική αμφισβήτηση στην ικανότητα της πολιτείας να εφαρμόσει το ΕΣΒΑ. Επίσης θα ήθελα να διαφωνήσω με το σημείο  στην εισαγωγή όπου αναφέρεται : "Η Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια και κυρίως από το 2019, υλοποιεί ευρύ αριθμό πολιτικών έναντι όλων των μορφών βίας, που συμβάλλουν άμεσα ή έμμεσα στην προστασία των ανηλίκων. Στο σχεδιασμό αυτών των πολιτικών ενσωμάτωσε σύγχρονες αντιλήψεις για την πρόληψη, την προστασία των ανηλίκων, την υποστήριξη των θυμάτων, αλλά και την αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη ανηλίκων παραβατών, δίνοντας έμφαση στην αξιοποίηση σύγχρονων μέσων, όπως τα τεχνολογικά εργαλεία (πλατφόρμα Stop Bullying, SafeYouth, Kids Wallet κ.α.)" Η Κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν έχει νομοθετήσει με γνώμονα τα Δικαιώματα των Παιδιών αλλά με επίκεντρο την καταστολή αντιμετωπίζοντας πολλές φορές τα παιδιά σαν ενήλικες χωρίς ουσιαστικό παιδαγωγικό πρόσημο. 

Σε γενικές γραμμές οι προτεινόμενες  πολιτικές για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας των ανηλίκων έχουν, κατά την γνώμη μου,  θετικό πρόσημο  αλλά με μια βασική έλλειψη. Ενώ η βασική κατεύθυνση είναι η δημιουργία πολιτικών Πρόληψης δεν υπάρχει η κατεύθυνση και υλοποίηση δράσεων για την παρέμβαση και υποστήριξη ευάλωτων οικογενειών ,στην κοινότητα, με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των συμπτωμάτων που οδηγούν στην διαταραχή συμπεριφορών και στην ανήλικη παραβατικότητα. Ενδοοικογενειακή βία, προβλήματα  ψυχικής υγείας, παιδική  φτώχεια, ψυχοκοινωνικά προβλήματα γονέων και παιδιών και όλα όσα συμβαίνουν μέσα στην οικογένεια ή στο πλαίσιο που μεγαλώνει το παιδί ,πχ Ίδρυμα, χρειάζεται να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται, αλλιώς  όταν τα φαινόμενα βίας ,εκ μέρους των ανηλίκων, εμφανιστούν στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας  τότε η μόνη και εύκολη λύση είναι η καταστολή απέναντι σε αυτές τις συμπεριφορές ,κάτι που οδηγεί στην "ανακύκλωση" της βίας. Σε όλους μας είναι καθαρό ότι η εμπλοκή των ανοικτών δομών των Δήμων (Κοινωνικές Υπηρεσίες, Κέντρα Κοινότητας κλπ) έχουν κομβικό ρόλο στο στάδιο της πρόληψης παρόλα αυτά  στην Εθνική Στρατηγική δεν προτείνεται  σχεδόν καθόλου η εμπλοκή της Τ.Α. Στο μέτρο 21 όπου περιγράφεται η ενίσχυση της κοινότητας ,η παρουσία των δομών Τ.Α υπάρχει μόνο στο 21.4 όπου αναφέρεται " Δημιουργία δομών φιλοξενίας για ανήλικους παραβάτες που στερούνται κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος και απασχολούν με ήπια και μεσαία παραβατική συμπεριφορά."  με την συνεργασία και των Δήμων όπως και ΜΚΟ, σε πλήρη αντίθεση με την προσπάθεια Αποϊδρυματοποίησης και ενίσχυσης της Αναδοχής. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι η Επιτροπή δεν γνωρίζει την μεγάλη προσπάθεια να μειωθεί η ιδρυματική φροντίδα και να υπάρξουν όλες οι μορφές Αναδοχής ,μεταξύ των οποίων και η Επαγγελματική , ώστε τα παιδιά να φροντίζονται σε οικογενειακό περιβάλλον. Δυστυχώς στο κείμενο η λέξη Αναδοχή απουσιάζει.

Στα θετικά της Εθνικής Στρατηγικής είναι, φυσικά, οι δράσεις από διάφορους φορείς της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης γονέων και ανηλίκων για την πρόληψη της παραβατικότητας ,όμως θα επιμείνω ότι αυτό δεν αρκεί γιατί εκτός από την "εκπαίδευση" της γονικής ικανότητας χρειάζεται και η "θεραπεία". 

Ένα από τα πλέον "προβληματικά" μέτρα κατά την γνώμη μου είναι η "Εμβληματική Πολιτική: Θεσμοθέτηση και λειτουργία Τεχνικού Γυμνασίου" δηλαδή η  Πιλοτική λειτουργία δέκα (10) τεχνικών γυμνασίων σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας. Ως στόχος των Τεχνικών Γυμνασίων αναφέρεται "H παροχή ευρύτερων μαθησιακών ευκαιριών στα εκπαιδευτικά πλαίσια μπορεί να επιτευχθεί με εμπλουτισμό του συστήματος της κατώτερης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται η διεξαγωγή μελέτης και η πιλοτική λειτουργία δέκα (10) τεχνικών γυμνασίων σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας. Πρόκειται για μία πιο εξειδικευμένη εκπαίδευση μετά το Δημοτικό σχολείο ή μία δεύτερη γυμνασιακή κατεύθυνση, την οποία θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μαθητές ηλικίας 12-15 ετών και να συνεχίσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση σε έναν νέο τύπο σχολικής βαθμίδας, που θα τους προσφέρει μαζί με τις βασικές ακαδημαϊκές γνώσεις και πρακτικές δεξιότητες. Οι απόφοιτοι θα μπορούν να συνεχίσουν τη φοίτησή τους στα ΕΠΑΛ ή ακόμη και στα Γενικά Λύκεια. Επίσης, με τις δεξιότητες που θα έχουν αποκτήσει θα έχουν τη δυνατότητα να απορροφηθούν στην αγορά εργασίας." Με δεδομένο ότι η εμπειρία και η επιστημονική γνώση απαιτεί η παιδαγωγική πρακτική να έχει ως βάση την ένταξη ,σε όλα τα επίπεδα, άρα και στο εκπαιδευτικό σύστημα αναρωτιέμαι γιατί αυτό, στην Ελλάδα δεν εφαρμόζεται. Γιατί πρέπει να προγραμματίζουμε νέα είδη σχολείων και να μην εφαρμόζουμε την μέθοδο του ενισχυμένου  κοινού σχολείου για όλα τα παιδιά. Οι αντι ενταξιακές πρακτικές της ύπαρξης ειδικών σχολείων και τώρα τεχνικών γυμνασίων θα πρέπει επιτέλους να σταματήσουν. Όπως και στην περίπτωση των Ξενώνων φιλοξενίας η Επιτροπή μοιάζει να αγνοεί τις σύγχρονες ενταξιακές μεθόδους οδηγώντας παιδιά με ονομαζόμενες "παρεκκλίνουσες" συμπεριφορές σε σχολεία εκτός του γενικού εκπαιδευτικού συστήματος. Η αναφορά - αιτιολογία ότι αφορά παιδιά με "διαφορετικό υπόβαθρο και ικανότητες" εμπεριέχει πολλούς κινδύνους. Όσοι έχουν εμπειρία από πλαίσια πχ κλειστής ιδρυματικής φροντίδας γνωρίζουν πολύ καλά πως μπορεί ,εύκολα και "επιστημονικά" να ερμηνευτούν οι συμπεριφορές παιδιών αυτής της κατηγορίας. 

Παράλληλα δεν μπορούμε να μην νοιώσουμε ικανοποίηση για την πρόταση ενίσχυσης και γεωγραφικής επέκτασης των "Σπιτιών του Παιδιού" για τα οποία έχει δοθεί αγώνας να λειτουργήσουν σωστά, βάσει του Νόμου του 2017 κάτι που τελείως αδικαιολόγητα δεν έχει συμβεί ακόμα.

Πολύ θετική, επίσης, η πρόταση για την ενίσχυση της συμμετοχής των ίδιων των παιδιών στις αποφάσεις που αφορούν πολιτικές που τα αφορούν.

Δεν χωράει αμφιβολία ότι οι προτάσεις της Επιτροπής έχουν θετικό πρόσημο με τις εξαιρέσεις που αναφέρω και που, όμως , τις θεωρώ πολύ σοβαρές. Χρειάζεται να γίνει ,επιτέλους ,το ριζοσπαστικό βήμα της ουσιαστικής πρόληψης απέναντι και στο πρόβλημα της ανήλικης παραβατικότητας κάτι που δεν μπορεί να συμβεί χωρίς την ουσιαστική συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των δομών της.

Φυσικά είναι αυτονόητο ότι ακόμα και όσα θετικά μέτρα-προτάσεις αναφέρονται στην Στρατηγική δεν θα μπορέσουν να υλοποιηθούν εαν η Κυβέρνηση δεν αλλάξει την νοοτροπία της υποστελέχωσης των δομών ή της αποκλειστικής  ανάθεσης των αρμοδιοτήτων των κρατικών και δημοτικών φορέων σε ιδιωτικούς . Η μέχρι σήμερα εμπειρία (βλ. θεσμός της αναδοχής) έχει αποδείξει ότι χωρίς προσλήψεις κατάλληλου και εκπαιδευμένου προσωπικού δεν μπορείς να εφαρμόσεις πολιτικές υπέρ των Δικαιωμάτων των Παιδιών. 

Στέργιος Σιφνιός

Κοινωνικός Λειτουργός

Εμπειρογνώμονας Παιδικής Προστασίας